Opiniebijdrage DM, 16 september 2022
The original (unabridged) version below
Minister Van Quickenborne (Open Vld) doekt de moslimexecutieve op. Wat gebeurt er nu met de erkende moskeeën? En de imams en godsdienstleraars: worden die ontslagen of moeten die nu maar hun plan trekken? Ik vermoed dat alles blijft zoals het is, maar de vragen zijn zo gek niet. Stel dat mijn collega-inspecteur islam ziek is, tot wie moet men zich dan wenden voor vragen of problemen? Het officiële antwoord is: tot ‘de moslimexecutieve’. Zij is (was) verantwoordelijk voor de aanstelling en het functioneren. Hoe gaat dat dan als dat instituut (tijdelijk) niet bestaat?
Misschien is dit het moment om ons af te vragen of we in België de verhouding kerk en staat eigenlijk wel goed organiseren. Die zijn in ons land namelijk niét gescheiden. Er is godsdienstvrijheid, zeker, maar al bijna twee eeuwen lang stroomt er via het systeem van ‘erkende erediensten’ belastinggeld naar allerhand kerkelijke functionarissen en instellingen. Het woord ‘kerkelijk’ moet u wel breed interpreteren. Naast vier christelijke eredienstvarianten, valt ook het Jodendom, de islam en het vrijzinnig-humanisme hieronder. Van iets naderbij beschouwd gaat het eigenlijk vooral over drie domeinen, waaraan de overheid bijdraagt: vieringen/samenkomsten (subsidie voor gebouwen en bedienaars), onderwijs (salaris godsdienstleraren), en geestelijke gezondheidszorg (subsidies voor aalmoezeniers). Of men daar nu voor of tegen is, doet op dit moment eigenlijk niet zoveel terzake. Zo hebben we dat nu eenmaal met elkaar afgesproken, in de grondwet verankerd, en middels een hele reeks – niet erg consistente – decreten uitgewerkt (en omzendbrieven om die dan weer te verduidelijken). Wie dat anders wil, moet de grondwet wijzigen. En zo zijn we terug bij de ‘representatieve organen’. Die zijn er om – binnen dit grondwettelijk systeem – dat allemaal in goede banen te leiden. Die moeten zorgen dat er degelijke bedienaars aan het werk zijn in de diverse lokale gemeenschappen, dat goed opgeleide leerkrachten diverse levensbeschouwelijke noties aanbrengen op de officiële scholen, en dat mensen in nood bemoedigd en gesterkt worden vanuit hun levensbeschouwing door geestelijke verzorgers.
Als de moslimexecutieve als representatief orgaan wordt opgeheven, dan is dat dus geen fait divers maar een maatschappelijk probleem. Blijkbaar past het systeem van de ‘erkende erediensten’ en de ‘representatieve organen’, top-down georganiseerd, volgens het standaardmodel van de rooms-katholieke eredienst, niet voor de islam. Die religie beleeft zich veel horizontaler, en kent geen hiërarchische structuur. De eredienstwetgeving voelt voor hen als een Procrustesbed. Iets soortgelijks geldt voor de protestanten, maar dit terzijde. De overheid kan dan twee dingen doen. Ze kan zeggen: jullie voldoen niet aan de vormvereisten, wij sluiten de geldkraan. Juridisch mogelijk, maar zo laat de Belgische staat wel een belangrijke bevolkingsgroep in de kou te staan, terwijl ze vrolijk voortgaat anderen te subsidiëren, die toevallig wel aan de vereisten voldoen. Dat riekt naar willekeur.
Een mijns inziens betere optie zou zijn om het subsidiesysteem zelf eens onder de loep te nemen en te updaten. Laat voor twee van de drie genoemde terreinen (onderwijs, geestelijke gezondheidszorg, de ‘cultus’ laat ik maar even buiten beschouwing, teveel voetangels en klemmen) het top-down beleid vallen en werk bottom-up met de op die terreinen aanwezige levensbeschouwelijke actoren. En die zijn er velen, en ze hebben de Belgische nationaliteit en ze zijn competent, want ze werken zelf op die domeinen. Zo zijn er talloze competente leerkrachten levensbeschouwing op school van diverse strekking; en in ziekenhuizen, het leger, en gevangenissen dito aalmoezeniers en consulenten. Ik zou zeggen: zet die samen, laat ze een plan uitwerken en subsidieer het op werkingsniveau. Op het terrein weet men het best wat nodig en zinvol is. Door het zo te organiseren, volgens het subsidiariteitsprincipe, hoeft er enkel nog een beperkte bovenplaatselijke, coördinerende administratieve vereniging te zijn. Ook de moslims krijgen dat vast wel georganiseerd. En zo komt het geld terecht waar mensen hun leven samen proberen vorm te geven.
Dick Wursten